ΕΛΥΜΝΙΟΣ: ΤΟ ΕΛΑΦΑΚΙ ΤΗΣ « ΠΑΝΑΓΙΑΣ »

 Γράφει ο Δημήτρης Αποστόλου - « Ελύμνιος »

« Όλα τα λάφια βόσκουνε, κι΄όλα δροσολογιούνται / μα μια λαφίνα μοναχή, δεν πάει μαζί με τ΄άλλα / όλο στ΄απόσκια περπατεί, στ΄απόζερβα διαβαίνει / κι΄όπου έβρει γάργαρο νερό, θολώνει και το πίνει...»
Παραδοσιακό - ( Ζωή Στογλή )

Λαφίνα...η τοπική.

Θα΄χε φευγάτα τα 90 και πάνω τους χρόνια η μακαρίτισσα γειτόνισσά μου θειά Ζωή, όταν μ΄αράδιαζε στίχους - τους σιγοτραγούδαγε κι΄όλας! - εκείνης της παραδοσιακής ελαφίνας που της σκότωσε το ΄λαφάκι της στο κυνήγι ο βασιλιάς, κι΄ αποζητούσε θλιβά να το ΄βρει...Κι΄αφού στην απελπισιά της δεν το ΄βρε μήτε στο νεράκι το γάργαρο της « Παναγιάς της « Λιμνιάς »...προτίμησε με τον τρόπο της να θυσιαστεί ως « τα σα εκ των σων! »...στο δικό της θεούλη - το μεγάλο των κτηνών και των ζώων Μανού - και να πως.....



Τα εδέσματα.



Γνωστή η παροχή γεύματος ( τα « καζάνια » ) σε μία κοινή τράπεζα, ως φιλοξενία της Εκκλησίας προς τους πολυπληθείς προσκυνητές με την καθιερωμένη ευλογία των εδεσμάτων, που - εκτός Τετάρτης και Παρασκευής - παρασκευάζεται και προσφέρεται γεύμα κρέατος. Τούτο το κρέας προμηθεύονται οι αρμόδιοι εκκλησιαστικοί Επίτροποι εκ των χρημάτων της ευλαβούς πλειοδοσίας της Εικόνας - είτε και προσφορά φορές των κρεωπολών.

Βόες, απ΄τα παλιά



Απ΄ τα παλιότερα χρόνια, το προσφερόμενο κρέας ήταν βοδινό και τους « εν τη πανηγύρει του Ελυμνίου σφαζομένους βόας » - ως αφηγείται ο ιστορικός Ν. Μπελλάρας - ο τότε λαογραφών γυμνασιάρχης Μ. Δεκάζος ( 1911 ) το εκλαμβάνει ως « θυσίας ταύρων εν Λίμνη ( αλλά ) και Κύμη » - αποσπώντας εμφανώς τα απορούντα διερωτήματα του ιστορικού μας!.. Προφανώς ο γυμνασιάρχης εκείνος ενέταξε την εξοικονόμηση του βοδινού κρέατος του γεύματος της πανήγυρης, στις αρχαίες θυσίες βοών ( πολλάκις εκατομβών ), όπου τα σφάγια διαμοιράζονταν για τροφή στους προγονικούς εκείνους - π.Χ. πανηγυριστές...

Το ελαφάκι!..



Ερχόμενος όμως στα μεταγενέστερα χριστιανικά χρόνια, θα συναντήσω διασταυρούμενη την παλαιά της Λίμνης παράδοση... πως την παραμονή των « Γενεθλίων της Θεοτόκου » - και στην ολονυκτία της « Παναγιάς » - εμφανιζόταν ένα ελαφάκι απ΄το πουθενά - έξω, στον περίγυρο του ναού - που αυτοπροσφερόταν ( έλεγαν ) για σφαγή, προκειμένου να εξοικονομηθεί το κρέας του γεύματος της επομένης ημέρας... Και να η αφήγηση της προαναφερθείσας γιαγιάς Ζωής ( ακένωτης πηγής παραδοσιακών πληροφοριών ) - διήγηση που την έλεγε κάθε φορά...αποπερατώνοντας το δημοτικό - της « ΄Λαφίνας » τραγούδι!..

« ΄Κείνη τη χρονιά - νάτο πάλι! - εμφανίστηκε απ΄το πουθενά ( όπως κάθε φορά ) τα μεσάνυχτα της αγρύπνιας, το ελαφάκι!.. Μεσοπόλεμος...και Δήμαρχος τότε ( σημ. δική μου - Πρόεδρος Κοινότητος ) ήταν ο Μήτσος Τσιφόρος ( σημ. δική μου - θείος του αλησμόνητου συγγραφέα Νίκου Τσιφόρου και ιδιοκτήτης του Ιερού Ναού της « Παναγιάς » ). Ο Τσιφόρος λοιπόν, έχοντας το κουμάντο, λυπήθηκε το άμοιρο ( ως θάρρευε ) ελαφάκι...και το ΄διωξε μακριά του ναού να σωθεί!.. Επιστρέφοντας σπίτι και δουλεύοντας μεταμεσονύχτιες ώρες με τις έννοιες της μεγάλης Γιορτής που ξημέρωνε...« λαγοκοιμήθηκε » μπρούμυτα στο Γραφείο του... Και να που αθόρυβα πίσω του, η πόρτα μισάνοιξε και μια οπτασία σεπτής μαυροφορεμένης γυναίκας, εισέβαλε μέσα και στάθηκε πίσω του, λέγοντας γλυκομίλητα - αλλά μαζί κι΄αυστηρά :

- Γιατί Μήτσο έδιωξες το ΄λαφάκι μου!.. Εγώ το ΄στειλα!..

- Ποια είσαι ΄σύ;.. αντέδρασε ο Δήμαρχος.

- Αυτή που γιορτάζει σήμερα... απάντησε η οπτασία - και χάθηκε!..





Το ελαφάκι...σε βάθος χρόνου!..

Ιερό ζώο και σύμβολο της Θεάς των Δασών - Της Αρτέμιδας - ήταν τούτο το ελαφάκι... Κι΄η ολόδαση βόρεια Εύβοια - κι΄η περιοχή μας μαζί - ( πέρα απ΄τους καθιερωμένους - προστάτες θεούς - Ποσειδώνα, Ήρα, Δία κι΄Απόλλωνα )... ήτανε αφιερωμένη κι΄αυτή - λόγω των πολλών της δασών - στην « Πότνια Θηρών » ( Κυρία των ζώων ) Αρτέμιδα, με γνωστό ως τα σήμερα Ιερό, εκείνο της « Προσηώας » επάνω στην Ιστιαία. Αν ανατρέξει κανείς στα τοπικά - προϊστορικά του Ελύμνιου χρόνια - θα ΄βρει τους θηρευτές ( κυνηγούς ) τροφής, πάνω στην περιοχή Αγίας Κυριακής-« Παναγιάς », να κατεβαίνουν υστερότερα ως γεωργοί-καλλιεργητές στην απλάδα των « Καστριών »... κι΄υστερότερα ( όλο κατηφορίζοντας ), να ναυτίλονται - κάτω στην θάλασσα... Έτσι, στο ειδυλλιακό αλσύλλιο της σημερινής « Παναγιάς »...ο υπάρχων ναός - ναι μεν του « Γενεσίου της Θεοτόκου » - αλλά κατά παλαιές παραδόσεις της τότε ιδιοκτήτριας οικογενείας των Τσιφοραίων και νύξη του Μπελλάρα, υπήρξε και προγενέστερος ναός της θεοπρομήτορος Αγίας Άννας...( Σπαράγματα αγιογράφησης της Ιπποτικής Περιόδου έχουν βρεθεί κάτω του Ιερού του σημερινού ναού ). Τούτο μας επιτρέπει τον ορθολογισμό ( συνηγορούντων και των ενδείξεων ) να υποθέσουμε και άλλο προγενέστερο ίσως αρχαιοελληνικό Ιερό στην λατρεία κάποιας Δασικής - Παγανιστικής εκεί θεότητας..

- Μήπως μας διαφεύγει πως η αγροτέρα Αρτέμιδα φερόταν ως « Λοχεία » και « Επιλόχειος » - θεά προστάτις του τοκετού;..

- Μήπως θα πρέπει ξανά να παρατηρήσουμε πως στην Εικόνα του Γενεσίου της Θεοτόκου - ( η Μαρία δευτεραγωνιστεί στο λίκνο ως νεογνό ) - πρωταγωνιστεί όμως στο κέντρο και υπηρετείται η λεχώ ( λοχεία κι΄αυτή ) μητέρα της αγία Άννα;.. ( Μ΄αυτό το σκεπτικό θυμάμαι την ρήση παλιότερα Δωδεκανήσιου Μητροπολίτη, πως « η Μάνα δεν ξεχωρίζει από την Κόρη ». Άλλωστε οι Χριστιανοί από τους Αποστολικούς ακόμη - πρώιμους χρόνους - τιμούσαν τους Θεοπάτορες Ιωακείμ και Άννα, από κοινού με την Θεοτόκο ).

- Αλήθεια!, πού παραπέμπουν... Γενέσιον - τοκετός - Άννα λεχούσα κι΄επιλοχεία Αρτέμιδα ( που λατρευόταν ως Ειληθυία, προστάτιδα του γεννήματος - τοκετού )... α! ναί...κι΄εκείνο το αφηγηματικό ελαφάκι του « Γενεσίου της ( Λιμνιάς ) Παναγιάς » - ομοίως και το συνοδευτικό συμβολικό της αγροτέρας Αρτέμιδας!.. Τι « συμπτώσεις » να είναι αυτές;..Πόσο συνδετικά επιδρούν και βαστούν το σήμερα με το χθες;.. Πόσο βαθιές παραμένουν μέχρι τις μέρες μας πολύτιμες ρίζες - αλλά κι΄εκβλαστήματα - του ελληνικού παρελθόντος!..

Το ελαφάκι ξανά!..

Για τούτες τις προσεγγίσεις ζώων κι΄ανθρώπων - όπως το ελαφάκι - και για τούτες τις πράξεις αυτοθυσίας των ζώων προς χάριν θρησκευτικών και κοινωνικών ανθρώπινων συμπεριφορών - όπως πάλι το ελαφάκι - έχουμε παραδείγματα θεϊκών βασιλιάδων κι΄ ηρώων της πιο παλιάς - μυθικής αρχαιότητας, με πιο χαρακτηριστικό εκείνο του ημίθεου κυνηγού - του Ωρίωνα - ανταγωνιστή, θαυμαστή και επίδοξου εραστή της τοξοβόλου - εκδικήτρας Αρτέμιδας - που τελικά τον εξόντωσε... ( γιατί τόλμησε να την κρυφοκοιτάξει γυμνή σε μια λίμνη του Τελεθρίου! ). Στον ομορφονιό ετούτο κυνηγό - γοητευτή των ζώων - τα θηρία ( λένε ) προσερχόντουσαν μόνα τους να θυσιασθούνε...« ως δαμασθέντα υπό φιλίας » - ( κι΄εδώ ας παραλληλίσουμε την αυτόβουλη προσέλευση του δικού μας - της « Παναγιάς » - ελαφιού! )... Αξίζει όμως να ερμηνεύσουμε τον αλληγορικό μύθο στο ουσιαστικό νοηματικό του...ότι ο γητευτής Ωρίων δεν λειτουργούσε ως κυνηγός - « σφαγέας » των ζώων - αλλά σε μια πρώιμη εποχή της εξέλιξης... ανθρώπου, χλωρίδας, πανίδας στον πλανήτη της Γης, λειτουργούσε ως ο ισορροπιστής ανθρώπων και φύσης...μια κοντολογίς ανέκαθεν φυσική πρόνοια της εξέλιξης - ένας λειτουργικός μηχανισμός μεταξύ σαρκοφάγων, φυτοφάγων κι΄ανθρώπων πάνω σε μια ελεγχομένη εξέλιξη...που δυστυχώς η παράλογη - ανεξέλεγκτη - συμπεριφορά ημών των ανθρώπων, αποσυντόνισε σήμερα τραγικά τον φυσικό της μηχανισμό και δεν υπάρχουν ούτε Ωρίωνες - « φυσικοί ρυθμιστές » - ούτε ΄λαφάκια να θυσιάζονται « αυτοβούλως »...αφού κι΄πανίδα δραματικά μειώθηκε... και τα δάση μας τραγικά κι΄αυτά αραιώσανε!..

Υπάρχει όμως το θρυλικό « ελαφάκι της Παναγιάς! », στους « εξομολογητικούς - λυρικούς » στίχους της φιλολόγου-ποιήτριας Ματίνας Μάσβουλα-Τσιφόρου...που μεταφέρει οικογενειακές παραδόσεις....

« Στο ελαφάκι του νερού! »...

« Το ελαφάκι κατέβαινε / στην ωραία μαρμάρινη λευκή κρήνη της Μαρίας ( σ. Γεωργίου Τσιφόρου ) / για να πιεί νερό...

...κι΄ως τα ύψη τα πλατάνια που ανεβαίνουν τ΄ουρανού / δενδροκόμι της αγάπης του νερού...

Αλήθεια πως μπόρεσαν να σφάξουν το ελαφάκι / χωρίς να πιεί νεράκι; »..

Επίλογος

Φίλοι αναγνώστες. Ήταν σε δυό συνέχειες ( η πρώτη « Δενδρικά και Ελύμνια » )... ήτανε - να το ΄πω - μια μικρή λαογραφική, αλλά και ιστοριοδιφική περιήγηση, σε μια συγκεκριμένη περιοχή του περιαστικού δάσους του τόπου μας...Σ΄αυτό που ήταν...που είναι...και που θα ξαναγίνει αυριανά..στης απέθαντης φύσης την ανέκκλητη νομοτέλεια. Στα πλαίσια της προσεχούς « Ημερίδας » του Δασαρχείου της Λίμνης με στόχο την εντατική και συστηματική παρακολούθηση των Δασών μας...ελπίζω το δημοσίευμα τούτο να προσεχθεί - ως καλύπτοντας μέρος και της λαογραφικής των Δασών μας πτυχής, της αξίας, της σημασίας και της προσφοράς τους... Ωστόσο - πάντοτε η αποδοχή κι΄η ανεπηρέαστη κριτική αξιολόγηση - έγκειται κι΄επαφίεται σε ΄σας τους φιλομαθείς αναγνώστες, ιστοριολάτρες, φυσιολάτρες - ομοίως και πατριδόφιλους!..

Δ.Α. - « Ελύμνιος »



Βοηθήματα : « Το Ελύμνιον » Ν.Μπελλάρα - « Ελληνική Μυθολογία » Π.Ντεσάρμ - Εγκυκλοπαίδιες « Πάπυρος Λαρούς » και « Χρ.Γιοβάνη » - « Λαογραφική-Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΛΑΣ Κ.Ρωμαίου » - « Παναγία Λιμνιά » Θ.Διονυσιάτου - Λεξικά Αρχαίας & Νέας Ελλ.Γλώσσας - Διαδίκτυο ( Βικιπαίδεια - ΑΙ ) - Παραδόσεις και αφηγήματα παλιών Λιμνιωτών κ.α.



Στην φωτογραφία : Αιωνόβιοι πλάτανοι « εφημερεύουν » πλάι στην ιστορική Βρύση της « Παναγιάς ». ( Η φωτό - της Ανθής Αποστόλου ).