ΕΛΥΜΝΙΟΣ: « ΠΕΡΙ ΛΥΧΝΩΝ ΑΦΑΣ »

« ΠΕΡΙ ΛΥΧΝΩΝ ΑΦΑΣ »

( Σούρουπο : Την ώρα που ανάβουν οι λύχνοι )

Γράφει ο Δημήτρης Αποστόλου - « Ελύμνιος »

Ο Κυβερνήτης

Σ΄ένα - έλα Χριστέ! - μόλις ελεύθερο - νεοσύσταο κι΄εντελώς ανοδιοργάνωτο κράτος, δίχως επίσημο στρατό, αστυνομία, παιδεία, οικονομία...αλλά και δημόσιες υπηρεσίες...κατέφθασε ο εκλεγμένος άμοιρος Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας ( 1828 ) να βάλει τάξη στη χαώδη που βρήκε της Χώρας κατάσταση...με χιλιάδες ληστές - αυτονομιστές στη Στεριά και αντίστοιχους ναυτικούς - πειρατές στη Θάλασσα!.. Είπα « άμοιρος »...γιατί σε λιγάκι ( 1831 ) το λειτούργημά του αυτό επισφράγησε θυσιαστικά με το αίμα του!..

Ο Βασιλιάς

Κι΄ήταν ο Όθωνας ( κι΄η Αμαλία ) που ΄ρθαν στα « πράματα » ( 1833 - 1836 - 1862 ) και που η ληστοκρατία ( παρ΄όλες τις καρμανιόλες που μεταφορικά περιφέρονταν ) - « ζούσε μαζί...και βασίλευε! »... Ο περιώνυμος Νταβέλης, ο Καλαμπαλίκης, ο Κακαράπης, ο Σπανός, ο Ζαρκάδης... ήταν μερικοί από τούτους τους « διάσημους » λήσταρχους...

Ληστοκρατία...

Ληστοκρατία λοιπόν...κι΄ήταν μια εποχή που ξεκίνησε από την ίδρυση του νέο-ελληνικού Κράτους ( καθώς προανέφερα ) και κράτησε ως μια ( περίπου ) εκατονταετία... ας πω ίσαμε την εξόντωση του διασημότερου ίσως ληστή του Ολύμπου - τον Φώτη Γιαγκούλα ( 1924 ) - ( γεγονός που πήρε και την μυθιστορηματική του διάσταση )...Οι λόγοι τούτης της ανώμαλης περιόδου πολλοί...κατάλοιπα του κλεφταρματολισμού, της ρευστής πολιτικής κατάστασης της αναγεννώμενης χώρας, της έλλειψης παιδείας, της κοινωνικής αδικίας, της φτώχειας του βίου...κ.α. που αφορούν - κι΄έχουν αποτελέσει θέματα εξειδικευμένων - ευρύτερων ερευνών... Το παρόν μου κειμενογράφημα, ας πω, πως φαντάζει σαν ένα και μόνον χλωμό συμπίλημα τούτων αυτών...

Ληστρικά και « Λιμνιώτικα »

Επιστρέφοντας στην γενέθλια γη και τα πατρογονικά μου βιώματα, αυτά που με δένουν ψυχικά και πνευματικά με τούτο τον κοινό τόπο όλων μας, δεν θα μπορούσα - και δεν θα ήθελα - να μην εντάξω μέσα στα ιστοριοδιφικά και λαογραφικά μου δημοσιεύματα και κάποια γεγονότα που σχετίζονται μ΄ εκείνη την περίοδο ( την « ληστοκρατική » ) - κάποια καταγραμμένα και γνωστά ( όμως λησμονημένα )...και κάποια ακατάγραφα - όσα αποταμίευσε η μνήμη μου από παλιούς - που λαϊκότροπα εκθέτω απ΄των μακαριτών εκείνων σήμερα, τις διηγήσεις...

Ο Θανάσης Μανίκας

Δεν ξέρω άμα μπορώ να την χαρακτηρίσω ληστρική κατά της Λίμνης επιδρομή ( γιατί σαν τέτοια φαίνεται ), αλλά ο Ρουμελιώτης οπλαρχηγός ( γαμπρός του γνωστού Αρματωλού Πανουργιά ) επέδραμε κατά της Λίμνης προεπαναστατικά ( το 1810 ), λαφυραγωγώντας σαφώς τον τόπο... Είναι μια εποχή που πάνω-κάτω έχουν ξεκινήσει οι από παραδόσεις προεπαναστατικές έριδες του Αγγελή Γωβιού με τους Τουρκοκοτσαμπάσηδες ( με αποτέλεσμα τον ευρέως υποστηριζόμενο εξορισμό του ), είναι και μια εποχή ακόμη που βρίσκουμε την κατεδάφιση του Ιερού Ναού της προεπαναστατικής Αγίας Τριάδας - και ο λόγος άγνωστος. Ως ιστορική υπόθεση θα πρότεινα πως η επιδρομή του Ρουμελιώτη οπλαρχηγού ( υπαγομένου στις εντολές του - υπό τον Αλή των Ιωαννίνων υπηρετούντα τότε Οδυσσέα Ανδρούτσο - είχε την έννοια της παρενόχλησης μεν της Σουλτανικής μερίδας των Τούρκων και την εύνοια υπέρ της Αληπασιαδικής. Αλλωστε σε λίγο ο καταφυγών στον Αλή Πασά Αγγελής θα διορισθεί απ΄αυτόν Αρματωλός της βόρειας Εύβοιας και θα εκδικηθεί την μερίδα των Σουλτανικών της γενέτειράς του...

Ο προύχοντας Γ. Γκίκας

Ήτανε νύχτα του 1853... όταν γλυστρώντας στα ήσυχα νερά της δυτ. παραλίας της Λίμνης ένα λατίνι σκάρωσε αθόρυβα κάτω απ΄τις « Καμάρες », καθώς η πολίχνη κοιμόταν τον « ύπνο του δικαίου »... όπως κι΄ο τέως ( τότε ) Δήμαρχος Αιγαίων Γεώργιος Γκίκας - ( μεγαλο-κτηματίας, προύχοντας του τόπου αυτός ) - μη γνωρίζοντας ο άμοιρος τι τον περίμενε!.. Γιατί μέσα απ΄το λατίνι κάναν ντισμπάρκο στην αμμουδιά σκοτεινές - μαυρομούτσουνες φιγούρες...και...« ποιός είδε το Θεό! »... Οι πειρατές κατέλαβαν το παραλιακό αρχοντικό...το σπίτι λαφυραγωγήθηκε ... ο γερο-Δήμαρχος απογυμνώθηκε...και κατω απ΄τις « Καμάρες » σ΄ένα καζάνι με βραστό λάδι πάνω στη φωτιά τον « εμβαπτίσανε » επανειλημμένα... κι΄ύστερα σε πανάθλια κατάσταση - ( αφού τον έβαλαν με την πλάτη να τους αβαράρει και το λατίνι ) - τον πυροβόλησαν πισώπλατα και τον σκότωσαν... Το γεγονός συνετάραξε τότε την Λίμνη...κι΄όσο για τους ληστο-πειρατές - συγγενικό συνονθύλευμα πολυμελούς συμμορίας που δρούσαν σε βόρ. Εύβοια κι΄αντικρυνή Φθιώτιδα - μετά την μοιρασιά των λαφύρων χωρίστηκαν για να μη βρούνε τα ίχνη τους... Πολύ αργότερα κάποιοι εναπομείναντες έλαβαν αμνηστεία. Πέραν του ιστορικού Ν.Μπελλάρα που καταγράφει το γεγονός, πληροφορίες μας έδωσε εν ζωή, η αείμνηστη Αικατερίνη Φλώκου ( Δωρήτρια του Μουσείου Λίμνης ), καθώς ο βασανισθείς αγρίως και φονευθείς Γ.Γκίκας ήταν προγονικός της προπάτορας. ( Και οι δύο εν λόγω πληροφοριοδότες, συγκλίνουν ότι ληστεία και έγκλημα οργανώθηκαν για λόγους προηγηθείσας δικαστικής αντιδικίας μεταξύ φονέων και θύματος )...

Ο προύχοντας Γ. Μπογιατζής

Υπέργηρος το 1880... δις Δήμαρχος Αιγαίων του παρελθόντος κι΄αυτός - ο Γεώργιος Μπογιατζής - « ευτύχησε » στην θητεία του να φιλοξενήσει το Βασιλικό ζεύγος Όθωνος - Αμαλίας το Φθινόπωρο του 1848 στην Λίμνη...να σφίξει το χέρι του Βασιλέως... να ασπασθεί την αβρή χείρα της Άνασσας και « πρωτοκολλικά » να συμφάγει μαζί τους!.. Δεν ευτύχησε όμως ( όπως επιθυμεί ο καθένας )...τα « καλά του γεράματα! »...Γιατί αυτή την φορά « άγνωστοι κακούργοι » - τέλος Μαρτίου ήτανε - παραβίασαν αθώρητοι το πίσω παραπόρτι του αρχοντικού, εισήλθαν στο υπόγειο, τρυπήσαν το πάνω τους ξύλινο δάπεδο ( ή ίσως από υπάρχουσα καταπακτή - « γκλαβανή » - ), ανήλθαν στα δωμάτια, ελήστευσαν, συνέλαβαν, εγύμνωσαν τον άμοιρο και τούτον γερο-Δήμαρχο... κι΄ύστερα τον επυροβόλησαν πίσω απ΄το κεφάλι...Η σφαίρα βγήκε από μπροστά, στο δεξιό του μάτι!..Στην κηδεία καλύψανε την τρύπα του βλήματος... μ΄ένα μεγάλο τριαντάφυλλο!..Οι ληστές παραμείνανε τότε ( κι΄ως τα σήμερα ) άγνωστοι...

Ο Σταμούλης Χαρίτων

Από την προγονική οικογένεια του πρώτου Δημοδιδασκάλου της Λίμνης ( και μετέπειτα Ιερέως ) Δημητρίου Χαρίτωνος ή Χωρίτου, ο Σταμούλης Χωρίτος,..« ανήρ ευυπόληπτος, δράσεως ευεργετικής κι΄ενεργητικής, εκ των εντιμοτάτων οικοκυραίων της Λίμνης » - μεγαλοεπιχειρηματίας στον ευρύτερο χώρο της βορ. Εύβοιας - ληστεύεται και « αγρίως δολοφονείται » από συμμορία κουκουλοφόρων, στο χώρο εμβέλειάς του, τέλη Μαΐου του 1904...Μία πληροφορία τοποθετεί το φονικό προς τον Αγιαννάκο Ροβιών από πληρωθέντες - διερχομένους προς Μακεδονία εκτελεστές...( Τον αφίππευσαν απ΄το άλογο και τον σκότωσαν )...ενώ μια πειστικότερη άλλη εκδοχή από συγγενικό κύκλο, αναφέρει πως τον κατέβασαν απ΄την ιππήλατη τροχοφόρο « σούστα »...του πήραν το σακίδιο ( ταγάρι ) με αρκετά χρήματα που μετέφερε για πληρωμές και τον αποτελείωσαν στην περιοχή όπου το εκκλησίδιο του μεταγενέστερου « Αρχαγγέλου » των Λιμνιώτικων « Καστριών »... Οι « όνυχες της επιγείου δικαιοσύνης! » ( ως γράφτηκε στον τότε τύπο )...συνέλαβαν υστερότερα δύο υπόπτους ( θαρρώ συγγενείς απ΄τη απέναντι Στερεά ) - ενώ αναφέρθησαν και ως ύποπτοι, ένας ή δύο Ξηροχωρίτες. Το έγκλημα είχε να κάνει μάλλον με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του Χαρίτωνος...

Με « Σούστα » - ξανά!..

Στην ίδια λοιπόν εποχή...κι΄ήταν ο δραστήριος Λιμνιώτης έμπορος Ν.Ρ. ο οποίος - παράλληλα με τις εμπορικές του δραστηριότητες στην περιοχή - μετέφερε με την ιππήλατη άμαξά του ( πότε Σούστα, ή Αραμπά ) και το Ταχυδρομείο, από την Λίμνη, προς τα Χωριά. Ο δρόμος επικοινωνίας τότε περνούσε ανάμεσα απ΄τα πυκνά δάση πευκώνων Ψηλής Ράχης - Μεσοπέτριου όρους ( προς του « Λιγκοτά - Βρύση του Ερωτόκριτου » ). Να όμως που μέσα στο δάσος τον παραμονεύαν μασκοφόροι ληστές...Παρ΄ό,τι τολμηρός ο έμπορός μας Ν.Ρ. ( έσφιγγε πάντα στη ζώνη του και μια μαχαίρα! )... δεν μπορούσε μόνος ν΄ αντισταθεί σε συμμορία αδίστακτων ληστών...Αφού τον καθησύχασαν να μην φοβηθεί και του ΄δεσαν τα μάτια, ανέλαβαν αυτοί τους χαλινούς του ζωντανού...Στον « τυφλωμένο » τώρα αιχμάλωτό μας, λειτουργούσε μόνον η ακοή...κι΄αυτή του μετέφερε πόνους και βογκητά βαριά ασθενούντος ή ατόμου τραυματισμένου που ανεβάσαν στην άμαξά του... Η περιπέτεια κράτησε τόσο...όσο που υπολόγισε ο έμπειρος αμαξάς, πως φθάσανε σε κάποιο κοντινό της « Βρύσης » Χωριό, όπου και κατεβάσαν τον ( πιθανώς ) τραυματία. Μετά...ξαναγυρίσαν την άμαξα - μ΄ακόμη τυφλωμένο τον αμαξά - στο ίδιο μέρος που τον είχαν αιχμαλωτίσει, του ‘λύσαν τα μάτια...του είπανε « τσιμουδιά »...και τον αφήσαν ελεύθερο!.. Φαίνεται πως είχανε κάποια συνηθισμένη σύγκρουση με την αμείλικτα κυνηγούσα τους επικυρηγμένους ληστές Χωροφυλακή...και ως εκ τούτου είχανε κάποιον τραυματισμένο ληστο-σύντροφό τους!..

Ο « Ζαρίκας »

Αρχές του 20ου αι. λοιπόν κι΄απ΄τα χωριά ( κάπου του Καντηλιού ) ήταν ο λήσταρχος « Ζαρίκας », που άφησε στην περιοχή μας το « διασημότερο » ίσως όνομα... Εκβιάζοντας κάποτε σημαντικές οικογένειες κτηνοτρόφων και ποιμνίων βοσκής, τους κρέμασε στον πεύκο το βοσκαρούδι τους... Στην Σπιάδα πάλι, επιχείρησε κρυμμένος να συλλάβει ως όμηρο δεκάχρονο αγοράκι - τον Δημ. Γαρυφάλλου - καθώς η μάνα του Μαριγώ και η θειά του Σοφιά έκοβαν κλαριά για το φούρνο τους...Ευτυχώς που τους ειδοποίησε περαστικός...πήραν τον μικρό κι΄έφυγαν!.. Καθώς το σπίτι της Μαριγώς ήταν απ΄τα τελευταία τότε στην συνοικία του Αη-Μελέτη - κι΄ ο ληστής τα βράδια - « περί λύχνων αφάς!» - προσπερνούσε αθόρυβος από ΄κει...του κρεμάγαν έξω απ΄τα κάγκελα ασφαλείας του βορεινού παραθύρου ένα σακούλι με ζυμωτό καρβέλι ψωμί κ.α. προσφάϊ...για τον « φόβο των Ιουδαίων » που λέγαν...και για τον ίδιο πάλι τον φόβο...που « φυλούσε τα έρημα! »... Δύσκολα χρόνια!..

Στο στόχαστρο κι΄ο Σπύρος Χαντζής

Δήμαρχος Αιγαίων - αρχοντικός τύπος - εκεί προς το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ου αι. που έστησε στην Λίμνη και την προτομή του Αγγελή Γωβιού. Είχε το πλούσιο οπωροφόρο περιβόλι του στα μόλις δυτικά της εκβολής του ποταμού Σηπία, που αρδευόταν μ΄άφθονο νερό απ΄το ποτάμι...Ήταν του « Χατζή το περιβόλι! » - με τ΄όνομα!.. Και φυσικά ο « Ζαρίκας » το ΄χε βάλει στο μάτι...Όχι μονάχα το περιβόλι, μα και τον ίδιο τον Δήμαρχο!.. Θα ΄ταν 17χρονος τότε ο Βαγγέλης Αποστόλου που δούλευε παραγιός στο Χατζή και που τον είχε πάει με το λατίνι ( πανάκι, κουπί ) τη μέρα εκείνη στο περιβόλι...όταν μπαρούτι!..αντάρα!..κακό!.. έξαλλος ο « Ζαρίκας » κρυμμένος σε θάμνους... πυροβολούσε προπηλακίζοντας κι΄ειρωνευόμενος τον ευτραφέστατο Δήμαρχο και το νεαρό παραγιό του, που επιχειρούσε να πιάσει!.. Προφτάσαν και μπήκαν στη βάρκα...και...

- Γρήγορα Βαγγελάκι, γρήγορα τα κουπιά!..

Ευτυχώς η σβελτάδα του νεαρού και το γρήγορο ξάνοιγμα - έξω απ΄το βεληνεκές του « γκρα » του « Ζαρίκα » - τους έσωσαν και τους δυό και μακροημέρευσαν... Ο « Ζαρίκας » όμως δεν μακροημέρευσε!.. Γιατί είδε κι΄απόειδε, πως με το κλαρί και την παρανομία δεν γίνεται τίποτα... ξυρίστηκε, φόρεσε ρεντικότα σχιστή με λαιμοδέτη μεταξωτό... έβαλε κι΄όλας στο μάτι μονόκλ - έκτακτος κύριος! - κι΄ετοιμαζόταν στην προκυμαία της Πάτρας να αριβάρει για Πρίντεζι!. Μέχρι που τον μυρίστηκαν οι Αρχές... κι΄ύστερα ακολούθησε την μοίρα όλων των επικυρηγμένων ληστών...με κατάληξη την αγχόνη - και κλαύτονε!.. « Ζαρίκας » - Τέλος!.

Ο « Γαρδέλης »

Στην παρανομία κι΄αυτός, στα « ληστρικά εκείνα χρόνια » της Λίμνης, κι΄απ΄της περιοχής μας χωριό...Μια ομάδα παιδιών του Δημοτικού που ο μυστακοφόρος τους δάσκαλος - ο Ριμπάκης - τα είχε πάει εκδρομούλα στην « Παναγιά » ( ήτανε κι΄ο δικός μου πατέρας μαζί )...ένας αξούριστος αγριάνθρωπος κρυμμένος μέσα στα βάτα αυτός - ίδιος « Πάνας » σωστός! - τα προσκαλούσε κοντά του ψιθυριστά, να πάνε « να του πάρουνε τσιγαράκια! »... Και φυσικά τα παιδιά...καπνός!.. Σε λίγες μέρες οι Χωροφυλάκοι διαπομπεύαν στη Λίμνη έναν πισθάγκωνα αλυσοδεμένο με χιαστί τα όπλα πίσω στην πλάτη...και τον παιδεύαν τον έρημο στην αυλή της Αστυνομίας ( που εκείνα τα χρόνια ήταν στα νότια της αυλής του « πάνω Δημοτικού Σχολείου » )...Τα σφυρίγματα απ΄το βούρδουλα χαράζαν το κορμί τώρα του « Πάνα »...που δεν ζητούσε πια « τσιγαράκια! »... παρά εκλιπαρούσε για οίκτο!.

- « Όϊ , όϊ μάναμ΄...όϊ, όϊ!.. »...

Χαράζανε όμως με την σκληρότητα... και την αθώα στο πλάϊ ψυχή των παιδιών!.. Γιατί τα παιδιά ήταν - κι΄είναι πάντα ευαίσθητα! - επιδιώκουν και ζούνε το παραμύθι...βιώνουνε την ζωή, αλλά δεν την γνωρίζουν...Δεν γνωρίζουν τις συνθήκες, τους λόγους, την φτώχεια και τις ανάγκες ποιοί τις δημιουργούνε μέσα στην ζήση...Ούτε τους κατατρεγμούς, τα δεινά, τα κακοπαθήματα... που φορές ωθούν το ανθρώπινο βίωμα στην εσχάτη απελπισία!..Και που άλλες συνθήκες - πιο λαμπερές! - οδηγούνε κάποιους στης μέρας το φως... και που άλλες πάλι - μοιραίες αυτές! - οδηγούν κάποιους στο σούρουπο... « περί λύχνων αφάς! »...

Δ.Α. « Ελύμνιος »

Σημειώσεις ; α ) Έγραψα το κειμενογράφημα τούτο για να μην χαθούν πληροφορίες παλιών που κάποτε βίωσαν, ή βρέθηκαν κοντά σε τούτα τα γεγονότα - πέρα ως πέρα αληθινά.

β ) Για λόγους ευνόητης διακριτικότητας παράλλαξα κατά τι κάποια εκ των ονομάτων. Κι΄ας πω ακόμα, ότι περίλαβα ληστές και γεγονότα ληστρικά που αφορούν την Λίμνη, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της βόρειας Εύβοιας και των Χωριών μας, θα συναντήσουμε και άλλα πρόσωπα και άλλα γεγονότα...

γ ) Τον τίτλο - και μόνον - « Περί λύχνων αφάς » ερανίσθηκα από το σπουδαίο βιβλίο του Ιωάννου Κολιόπουλου, πραγματευομένου περί της Ληστείας στην Ελλάδα - 19ος αι.

δ ) Βασικές Πηγές, στάθηκαν οι αφηγήσεις οικείων και συγγενών, προσφιλών και γνωστών - παλιών όλων τους ( μακαριτών σήμερα ) Λιμνιωτών - η ιδιωτική μου βιβλιοθήκη και το Προσωπικό μου Αρχείο.

Η φωτό : « Περί λύχνων αφάς! » : Στον ερχομό του λυκόφωτος!.. ( της Ανθής Αποστόλου ).