ΕΛΥΜΝΙΟΣ: Κάθε Μνημείο κι΄από μια Ιστορία

ΜΝΗΜΕΙΑΚΑ ΚΑΙ ΕΛΥΜΝΙΑ ( 2 ) 

 ( Κάθε Μνημείο κι΄από μια Ιστορία )

Γράφει ο Δημήτρης Αποστόλου - « Ελύμνιος »

Προλογικό

Ένα μικρό έντεχνο οδοιπορικό στα δημόσια Μνημεία της πρωτευούσης του Δήμου μας Λίμνης, με συνοπτικά στοιχεία του κάθε Μνημείου, με συνοπτικά « στοιχεία ταυτότητος » του δημιουργού - καλλιτέχνη...κι΄από μια ιστορία που διαφορότροπα κάθε φορά, συνδέεται με το καλλιτέχνημα, ή το Μνημείο...

« Αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας!..»

( Γιάννης Ρίτσος - Επίτιμος Δημότης Λίμνης )

Άργησε πολύ στην Ελλάδα η πλήρης αναγνώριση της καθολικής Εθνικής μας Αντίστασης, καθώς η ελεύθερη Ευρώπη αποκαθιστούσε την Δημοκρατία στις χώρες της μετά την απελευθέρωση του 1944...και καθώς η συμφερτική διπλωματία των πρώην συμμάχων μας και οι υστερόβουλοι δικοί μας κυβερνόντες φρόντισαν να αναγνωρίσουν ως Αντιστασιακές μερικές μόνον ένοπλες ομάδες που είχαν συνεργασθεί με τον επίσημο Στρατό της Μέσης Ανατολής. Οι Οργανώσεις του ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ, παρά την γενική τους συμμετοχή στην Αντίσταση...αποκλείστηκαν και αντίθετα! κυνηγήθηκαν, γεμίζοντας τα ξερονήσια - τα κολαστήρια εκείνα « Αναμόρφωσης » ( και ουσιαστικά « Σχολεία Εθνικοφροσύνης » ) των κρατουμένων αγωνιστών... Σιωπηρή αναγνώριση άρχισε μέσα στην εικοσαετία του ΄50 - ΄70 να εμφανίζεται από τα Κοινωνικά στρώματα. Μετά την Μεταπολίτευση του ΄74...τα πρώτα Μνημεία αρχίζουν δειλά-δειλά να στήνονται στον Ελλαδικό χώρο... Και επιτέλους το 1982 επί πολιτικής Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ ( Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου ), επιτελείται η καθολική αναγνώριση της Εθνικής μας Αντίστασης - ως θεσμική πλέον ανάδειξη μνήμης!.. Τότε, επί Δημαρχίας Γιάννη Μπλουκίδη - με την συμβολή και της Τοπικής ΠΕΑΕΑ Λίμνης - ανήγειραν το « Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης », μπροστά στην Πλατεία ( έως τότε ) του Δημαρχείου Λίμνης, μετονομασθείσα πλέον ως « Πλατεία Εθνικής Αντίστασης ».

« Πιο κοντά, πιο κοντά, μουσκεμένα χιλιόμετρα μαζεύονται γύρω τους... » - Γιάννης Ρίτσος

...αλλά τώρα - Νοέμβριος του 1988 ήταν - και τα « μουσκεμένα χιλιόμετρα » του ποιητή... γίναν λαοθάλασσα Λιμνιωτών που χειροκρότησε τους πεσόντες μα και θανόντες αγωνιστές του Κατοχικού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου... Εκτελεσθέντες, αγωνισθέντες, πεσόντες, αγνοούμενοι στεριάς και θαλάσσης, μα και εκ πείνης θανόντες... όλοι συνολικά στοιχίσαν στο πανελλήνιο...κάπου μισό εκατομμύριο νεκρούς!.. Ψυχές, που με τους ντόπιους αγωνιστές « μαρμαρώσαν » δοξαστικά σ΄ένα Μνημείο συλλογικής μνήμης... χαριστικό αυτό της Θυσίας και της Τιμής!..

« Μνημείο Εθνικής Αντίστασης »

Βρίσκεται πλησίον της κεντρικής προκυμαίας της Λίμνης και έμπροσθεν του Δημαρχείου σε χώρο μικρής Πλατείας, που τώρα ονομάζεται « Πλατεία Εθνικής Αντίστασης ». Πέτρινη αγκριφωτή τετράπλευρη στήλη ύψους περί τα 2,50 μ. και πλάτους περίπου 1,5μ. συνδυασμένη με ανάγλυφα τεχνουργήματα χυτού μετάλλου, παριστάνοντα αφαιρετικά εναγώνιες μορφές και δυναμικά εργαζόμενα ακροδάχτυλα. Και τούτο δεν είναι - για τον φιλοτεχνήσαντα καλλιτέχνη - παρά ο σθεναρός αγώνας του μέταλλου που σπάει την πέτρα, πασχίζοντας να χυθεί...πασχίζοντας η Αντίσταση να ΄βρει την πλέρια δικαίωσή της!.. Ο όλος όγκος της στήλης επικάθεται ( σήμερα ) σε τετράγωνη βάση πλατώματος χαμηλού ύψους. Το Μνημείο καταξιώνει την Εθνική Αντίσταση της Λίμνης, που όχι μόνον υπήρξε πληθωρική, αλλά ανέδειξε και παιδιά της ως κορυφαία στελέχη στον πανελλαδικό κι΄ευρύτερης εμβέλειας Ευρωπαϊκό χώρο!..Η περίπτωση της Λέλας Καραγιάννη, του Κώστα Καραγιώργη και του Κώστα Γαμβέτα...είναι τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα!.. Καλλιτέχνης του Μνημείου, ο περιώνυμος γλύπτης Κυριάκος Ρόκος!..

Ο Κυριάκος Ρόκος

Γλύπτης. Μετσοβίτης, που γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1945. Καθηγητής και Προϊστάμενος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης. Σπούδασε με υποτροφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών...και ξανά με υποτροφία στην αντίστοιχη στο Παρίσι, έχοντας - και στις δυό περιπτώσεις - ονομαστούς καθηγητές. Ο ίδιος δίδαξε, δημοσίευσε, συμμετείχε πάμπολλες φορές, σε συναφείς διεργασίες πάνω σε θέματα Τέχνης...όπως σε Σχολές, σε Επιστημονικά Συνέδρια, σε Θεατρικές Διημερίδες, σε Πινακοθήκες, σε « Ριζοσπάστη » κ.α. Δώδεκα φορές τιμημένος με Βραβεία κι΄ανώτατες Διακρίσεις για το συνολικό έργο του, που μοιράζονται ονομαστές πόλεις του εξωτερικού ( σε Κύπρο, Γερμανία, Γαλλία, Σουηδία, Λουξεμβούργο, Λετονία )...αλλά και Ελληνικές - μεταξύ αυτών και η Λίμνη Ευβοίας - όχι μόνον για το γλυπτό της Αντίστασης, αλλά και για την « Πλακέτα της Πόλης της Λίμνης! »... Πέρα απ΄τα καλλιτεχνήματά του, έχοντας εκδώσει και μια περίπου ντουζίνα των συγγραμμάτων του, παραμένει εξαίρετο Μέλος πολλών συναφών με την Τέχνη του Οργανισμών, Συλλόγων κι΄Ομίλων, διεκδικώντας την τιμή - μεταξύ κι΄άλλων του συναδέλφων - ως ο καλλιτέχνης που « δικαίωσε την Αντίσταση! »...

« Ήθελε λέει να ΄ναι λεύτερος!.. Σκοτώστε τον!..» - Νίκος Καζαντζάκης

Σαν όπως προείπα, προχωρώ προς « το τέλος κι΄από μια ιστορία! » που να δένει με το Μνημείο...Αλλά στο Μνημείο ετούτο - αλήθεια! - ποιά και να πρωτοπείς;.. Να ξεκινήσεις απ΄τους πεσόντες της Αλβανίας, που το Λιμνιωτόπουλο σαν διαμελίστηκε από όλμο,,.άλλος όλμος σφυρίζοντας κατέσκαψε και τον φρέσκο πρόχειρο τάφο του!.. Να γυρίσεις στους επώνυμους ήρωες και τις ηρωϊδες μας, που με τον Εθνικό Ύμνο στα χείλη και την μπουνιά υψωμένη - σφιχτή!.. έπεφταν « γαζωμένοι » στα ματωμένα χώματα!..Ή να πείς για τον παρτιζάνο εκείνο που κάτω απ΄τις « Καμάρες » πολυβολώντας, κώλωσε το Γερμανικό τσιμεντόπλοιο που ΄ρχόταν να κάψει την Λίμνη!.. Να ΄πεις για « καείσες οικίες » του τόπου ( κι΄ήταν πολλές )...να ΄πεις για πολυμελείς οικογένειες που ηρωικά αφιερώθηκαν στον αγώνα!..Λυπάμαι, πως εάν στον αγωνιστικό τομέα αναφέρω επώνυμα μία περίπτωση...θα αδικήσω μιαν άλλη!.. Έτσι θα περιοριστώ στα κακοπαθήματα μιας ξέχωρης μερίδας - εξ΄ίσου σε θύματα τραγικής... τους εκ « πείνης θανόντες », που τα θύματά της μπορεί να μην είχανε το ηρωϊκό τέλος ενός δυναμικού κατορθώματος...αλλά είχαν την αναγκαστική πάλη της όσης απαντοχής και τον βασανιστικό - αργό θάνατο της θλιβής εγκαρτέρησης...

Σοφράδες!..

Κατοχή!..Τον ακούγαν στις έρημες ρούγες και στα καλντερίμια, να γυρνάει σκελετωμένος... σκυφτός και να φωνάζει...« σοφράδες!...σοφράδες! »...φορτωμένος ο έρημος έναν από δαύτους στην πλάτη - η μύτη του κάτω!.. Να ΄ταν άλλοι καιροί...οι φαμίλιες με τα κουτσούβελα θα καθόντουσαν « οκλαδόν » στο πάτωμα για φαΐ, γύρω απ΄το χαμηλό τούτο τραπέζι!.. Μα τώρα όμως...δεν υπήρχε φαΐ!.. Ποιός νοιαζότανε για σοφράδες!.. Την άλλη μέρα...( χειμώνας - είχε χιονίσει κι΄όλας! ), τον βρήκαν σ΄ένα σοκάκι κουκουλωμένο στο χιόνι, με το σοφρά από πάνω για πάπλωμα!.. ( « ...και εκοιμήθη υπό την χιόνα!..» θα ξανάλεγε πάλι ο κυρ-Αλέξανδρος! )... Δυό που βρεθήκαν βαστάζοι - με νεκροκρέβατο τον σοφρά! - τον πήγανε άψαλτο στο νεκροταφείο!.. Ο μπαρμπα-Γιαννιός - « ο Έρωντας » του « Κοσμοκαλόγερου » ξαναγραφόταν στο « Παπαδιαμαντικό μας Ελύμνιο! »...

Ο βούρδουλας...

Τεσσάρων χρονών ο μεγάλος ο γυιός, καθόταν κλαμένος στο σκαμνάκι του πλάϊ στον τοίχο, ξύνοντας με τα δαχτυλάκια του τον σοφά...αποσπώντας άμμο κι΄άσβέστη... κι΄ύστερα - ναι! - τα κατάπινε να χορτάσει!.. Πεινούσε το έρημο!.. Η μάνα ( έγκυος κι΄όλας σ΄άλλον που κυοφορούσε καρπό )...μπήκε στην μακρόσυρτη ανθρωποσειρά, που περίμενε ν΄αγοράσει με το δελτίο « τσιτσάνια » ( ένα είδος ευτελούς φαγώσιμου σαυριδιού ), με την εποπτεία μαστιγοφόρων ανδρών της φασιστικής Κατοχικής... Μια ουρά που ξεκινούσε απ΄το Βαρελέϊκο μαγαζί ( κάτω κι΄απέναντι απ΄το κυπαρίσσι της Εκκλησίας ) και συνέχιζε ως πάρα κάτω απ΄την παλιά Αστυνομία - που έδρευαν οι τότε Κατοχικές Αρχές... Περιμέναν απ΄το πρωί την τράτα που ψάρευε στην απέναντι Αταλάντη και θα ΄ρχόταν το σούρουπο!..να πάρουν, όσοι σταθούνε πιο τυχεροί...λίγα τσιτσάνια με το δελτίο - κι΄αν είχε η τράτα « ψαριά », γιατί η « αποψαριά » τότε μάστιζε και την θάλασσα!. Αργά το απόγεμα, προς το δειλινό, ήρθε το ψαροκάϊκο με ελάχιστα ψάρια και για ΄κείνα τα λίγα...« πατείς με, πατώ σε! » - χαμός!.. Η μάνα, με της εγκυμοσύνης το βάρος κι΄Ιώβεια υπομονή...έδωσε μάχες στην πρώτη ( που την σπρώξανε κάποιοι γραμμή )...αλλά να που « πήρε τ΄ανάποδα! » ο φασίστας φρουρός και το μαστίγιο έπεσε κατά πρόσωπο!.. Στα φρύδια ανάμεσα κυλήσαν αυλάκια τα αίματα!...Η μάνα γύρισε άπραγη, κλαμένη και ματωμένη...Ο τετράχρονος γυιός - τρόφιμος του ασβέστη αυτός! - έπεσε νηστικός...Τα γεγονότα κι΄η μοίρα, θελήσαν να επιζήσουν!..Ως τα γεράματά της η μάνα - όχι! δεν είχε ανάγκη την τέχνη της δερματοστιξίας!..Η ουλή απ΄το βούρδουλα του φασίστα, της είχε χαράξει ανάμεσα απ΄τα φρύδια ανεξίτηλα το δικό της το τατουάζ!..

« Κομάντος των βόθρων!.. »

Σαν είμαστε τότε μικροί, μέσα στα « χόμπι » των παιδικών παιχνιδιών - πολεμικών εν πολλοίς, ομοίως και τολμηρών - ήταν και τούτο : Της εξερεύνησης του σκεπαστού οχετού ( κτιστού υπόνομου αγωγού ) του γειτονικού μας χείμαρρου Καναλίων - που τότε ως χωματόδρομος έφθανε από την εκβολή του στην θάλασσα ( περιοχή λιμανιού ), έως το ύψος του σημερινού Βουλκανιζατέρ « Λαστιχούλης »... Εκεί η ανοιχτή καμάρα του μας έδινε την ευκαιρία της υπόγειας ( άντεργκραουντ! ) πρόσβασης και εξερεύνησης των μυστικών του χειμάρρου...ως κάτω την θάλασσα!.. Επικίνδυνο « σπορ », μες΄το σκοτάδι, την πηχτή που συχνά κατέβαζε ο χείμαρρος λάσπη, τα μαζεμένα που ρίχνανε τότε σκουπίδια...και προ παντός η απαίσια μυρουδιά των λυμάτων και βόθρων που ρίχνανε πάλι σ΄αυτόν... τον έκαναν ως τοπίο Δαντικής κόλασης!.. Μα αντίθετα!.. για τα ανέμελα - απερίσκεπτα νιάτα μας... ήταν « παραδείσιος χώρος » των εξερευνητικών μας αναζητήσεων!.. Κατηφορίζοντας οι σκοτεινοί « των βόθρων - κομάντος! », με φακούς και γαλότσες που κολλούσαν στη λάσπη... εκεί προς το μισό της διαδρομής...μας περίμενε κάθε φορά μια μακάβρια έκπληξη!.. Μια νεκροκεφαλή με τα χαοτικά άδεια της « μάτια » μας κοίταζε απλανώς... φωλιασμένη μέσα σ΄ένα Γερμανικό κράνος!..ενταφιασμένη για πάντα στην υγρή της υπόγεια κόλαση των χθόνιων « νιμπελούγκεν! »... Στην μακρινή Βεστφαλία ( στην « παγωνιά των δασών της » που γράφει ο Μπρεχτ )...κάποια ξανθούλα φροϊλάϊν - μάταια θα περίμενε χρόνια, να γυρίσει ο σαστικός της!..

« Πόλεμος και Ειρήνη »

Τα΄αγαθά της Ειρήνης εξύμνησε ο Αριστοφάνης... Την παντοδυναμία του Πόλεμου ο Ηράκλειτος... Και το « Μνημείο της Εθνική μας Αντίστασης » που περιέγραψα σήμερα - σαν όπως ο διπρόσωπος άλλοτε Ιανός - φαντάζει κι΄αυτό...δισυπόστατο!.. Από τη μια η υπέρτατη θυσία της Λευτεριάς...κι΄από την άλλη τα κακοπαθήματα του Πολέμου!.. Στο « μικρό γιατί που μένει αναπάντητο » - όπως ισχυρίζεται ο Οδυσσέας Ελύτης... θαρρώ πως είχε δώσει πρωτύτερα την απάντηση ο μεγάλος Λέων Τολστόϊ στο αθάνατο έργο του « Πόλεμος και Ειρήνη » :

«Αν οι μεγάλοι δώσουν τα χέρια, δεν απομένει, παρά να τα δώσουν και οι μικροί!»

Δ.Α. - « Ελύμνιος ».

Υ.Γ. Ενδεικτικά παραθέτω στοιχεία από την ομιλία μου στα « 39α Ελύμνια 2016 » που οργάνωσε η « Ε.Λ.Ε. », με θέμα : « Λίμνη : Το χρονικό της θυσίας και της ληστείας - 24 Ιουλίου 1944 ».

- Οικίες καείσες : 28. Οικίες καταστραφείσες ( ή υποστάσαι ζημίας ) : 26. Εκτελεσθέντες ( ή φονευθέντες ) : 84 ( Λίμνης και κοντινών της χωριών ). Εκ πείνης θανόντες (΄41 - ΄42 ) : 220...

Πηγές : Προσωπικό Αρχείο Δ.Α. - Ιστορικό ( Δημοτικό τότε ) Αρχείο της Λίμνης - Αφηγήσεις παλιών αγωνιστών - Εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες - Διαδίκτυο κ.α.